STEM ders planı

KONU: 6. Sınıf Maddenin Tanecikli Yapısı

A- Madde nedir

Kütlesi ve hacmi olan her şey maddedir.
Maddeyi oluşturan ve maddenin özelliğini gösteren en küçük kısma maddenin taneciği (atom) denir.
Bütün maddeler tanecikli yapılıdır.
Isı, ışık, ses ve elektrik madde değil, enerjidir.
Madde tanecikli yapıdadır.

Maddenin taneciklerden oluştuğunu nasıl anlarız

1. Gaz maddelerin sıkıştırılabilmesi
Şırınganın ağzını kapatıp pistona bastırdığımızda havanın sıkıştığını gözleriz.
Hava taneciklerden oluşmuştur. Bu tanecikler arasındaki boşluk çok fazla olduğu için kolaylıkla sıkışabilmektedir. Gazların sıkışabilme özelliği araçların lastiğinde, yangın tüplerinde, toplarda kullanılmaktadır. Gazlarda boşluk bulunması gazların bütünsel olmadığını gösterir.

Havanın Sıkışması

2. İyodun alkolde dağılması
İyot alkol içinde her yere dağılır.
Bunu renk değişiminden gözleriz.

3. Şekerin ve tuzun suda çözünmesi
Şeker ve tuz su içinde dağılır, şeker ve tuzun tadınını her yerde alabiliriz.
Tuz ve şekerin taneciklerinin su içerisinde dağılmasından kaynaklanmaktadır.

4. Boyanın suda dağılması
Boyayı su içerisine damlattığımızda tanecikleri her yere dağılır.

Boyanın suda dağılması

Bütün bu olaylar maddenin bütünsel değil taneciklerden oluştuğunu ispatlar.

B- Maddenin halleri

Madde katı, sıvı ve gaz olarak üç halde bulunur.

1. Katı hal

• Maddenin en düzenli halidir.
• Taneciklerin arasındaki boşluk çok azdır.
• Sıkıştırılamaz.
• Akışkan değildir.
• Belirli bir şekli ve hacmi vardır.
• Tanecikler titreşim hareketi yapar, öteleme ve dönme hareketi yapmaz.

2. Sıvı hal

• Tanecikleri arasındaki boşluk katılara göre daha fazladır.
• Sıkıştırılamazlar.
• Akışkandır.
• Belirli bir hacmi vardır. 
• Bulundukları kabın şeklini alır.
• Tanecikleri titreşim, dönme ve öteleme hareketi yapar.
• Sıvı tanecikleri birbirleri üzerinden kayma hareketleri yaparak akışkan özelliği kazanırlar.

3. Gaz hal

Maddenin en düzensiz halidir.

Tanecikleri arasında çok fazla boşluk vardır.

Sıkıştırılabilir.

Sıkıştırıldıkça (basınç arttıkça) taneciklerin arasındaki boşluk azalır.

Büyük bir kapta (basınç arttıkça) taneciklerin arasındaki boşluk artar.

Akışkandır.

Belirli bir şekli ve hacmi yoktur. 

Bulundukları kabın her tarafını doldurur.

Tanecikleri titreşim, dönme ve öteleme hareketi yapar.

Madde içinde bulunan atomlar üç çeşit hareketleri vardır.
Bunlar titreşim, öteleme ve dönme hareketidir.

Titreşim hareketi
Taneciklerin bulunduğu yerde sağa-sola, aşağı-yukarı ve öne-arkaya hareket etmesidir. Maddenin bütün hallerinde titreşim hareketi vardır.

Öteleme hareketi (Yer değiştirme)
Taneciklerin yer değiştirmesine öteleme denir. Sıvı ve gazlar öteleme hareketi yapar. Oda içerisine parfüm sıkıldığında, suya şeker atıldığında tanecikler öteleme hareketi yaparak dağılır.

Dönme hareketi
Kendi ekseni etrafında hareket etmedir. Sıvı ve gaz tanecikler dönme hareketi yapar.

Maddenin Halleri

C- Hal Değişimleri

Maddenin ısı alarak veya ısı vererek bir halden başka hale geçmesine hal değişimleri denir.

Maddenin halleri

Erime
Tanecikler ısı aldıkça titreşim hareketleri artar.
Belirli bir sıcaklıktan sonra titreşim o kadar çok artar ki tanecikler bir arada duramaz.
Madde katı halden sıvı hale geçer. Katı halden sıvı hale geçmeye erime denir.

Buharlaşma
Maddenin tanecikleri ısı almaya devam ettikçe tanecikler daha hızlı hareket eder.
Sıcaklığın artması ile birlikte tanecikler bir arada tutunamaz ve gaz haline geçerler.
Sıvı halden gaz hale geçmeye buharlaşma denir.

kaynak: www.fenbilim.net