STEM ders planı

KONU: Canlılık Hücreyle Başlar

Canlıların canlılık özelliğini gösteren en küçük yapıtaşına hücre denir.
Canlıların vücudu hücrelerden oluştur.
Hücreler canlıdır.
Kendi başına yaşam özelliği gösterir.

Canlıda meydana gelen yaşamsal olaylar ( Solunum, boşaltım, büyüme ) hücrelerle gerçekleşir.
Hücreler çıplak gözle görülemez, mikroskop denilen araçlarla gözlenebilir.

Hücrenin Temel Kısımları
Hücre üç temel kısımdan meydana gelir.
Bunlar dıştan içe doğru hücre zarı, sitoplazma ve çekirdektir.

A- Hücre Zarı

Hücreyi dış etkilere karşı korur. Esnek bir yapısı vardır, üzerinde geçitler (Por) bulunur. Porlar aracılığı ile madde alışverişi yapar, seçici geçirgendir. Her maddeyi içeri almaz veya dışarı çıkarmaz.

Hücre zarının özellikleri

• Hücreye şekil verir.
• Hücreyi dış etkilerden korur.
• Hücrenin madde alışverişini kontrol eder.
• Hücrenin dağılmasını engeller.
• Canlıdır.

Hücre duvarı

Hücre zarının etrafını saran sert ve dayanıklı bir yapıdır.
Bitki hücrelerinde bulunur.
Bakteri ve mantarlarda da bulunmaktadır.

• Hayvan hücrelerinde bulunmaz.
• Hücre zarının etrafını sarar.
• Bitkiye dayanıklılık sağlar.
• Bitkiyi iç ve dış etkilere karşı korur.
• Genellikle selülozdan yapılmıştır.
• Hücre duvarı tam geçirgendir.
• Cansızdır.

B- Sitoplazma

Hücre zarı ile çekirdek arasını doldurur, yumurta akı kıvamındadır.
Yarı saydam ve akışkandır. Yapısının çok büyük bir kısmı sudur.
Yaşamsal olaylar sitoplazmada gerçekleşir.
Solunum, boşaltım, sindirim, madde sentezi (üretimi), enerji üretimi, beslenme olayları gerçekleştirilir.
Yaşamsal olayların gerçekleştiği yapılara organel adı verilir.

Hücre içerisinde bulunan organeller

1. Endoplazmik Retikulum

Hücrenin içini ağ gibi saran kanal sistemidir.
Hücre içine maddelerin taşınmasını sağlar.
Bir ülkedeki karayollarına benzer.
Bazı maddelerin sentezlenmesinde (üretilmesinde) ve depolanmasında görevlidir.

2. Golgi Cisimciği

Salgı maddelerinin üretilmesini, kesecikler halinde paketlenmesi sağlar.
Salgı üreten hücrelerde normalden fazla bulunur.
Tükürük bezi, ter bezi, süt bezi, deri golgi cisimciğinin fazla olduğu yerlerdir.
Çiçekli bitkilerde bal özü salgılanmasını gerçekleştirir.

3. Mitokondri

Besin ve oksijeni yakarak hücre için gerekli enerjiyi üretir.
Hücrenin enerji santralleridir. Enerji tüketiminin fazla olduğu yerlerde mitokondri sayısı da fazladır.
Sinir, kas, karaciğer hücrelerinde fazlaca bulunur.

4. Lizozom

Hücre içindeki maddelerin sindirilmesini sağlar.
Büyük yapılı besinleri küçük parçalara ayırır.
Yaşlanmış dokuları, kurbağa larvasının kuyruğunu, mikropları yok eder.

5. Ribozom

Bütün hücrelerde bulunur.(Virüsler hariç)
En küçük organeldir.
Proteinlerin üretimini sağlar.
Protein üretiminin fazla olduğu yerlerde ribozom sayısı fazladır.
Genç hücrelerde, karaciğer ve salgı bezlerinde fazla bulunur.

6. Sentrozom (Sentriyoller)

Sadece hayvan hücrelerinde çiftler halinde bulunur.
Hücre bölünmesinde görevlidir.
Sentrozom iki sentriyolden oluşur.

7. Koful

Hücrede depo görevini görür.
Besin maddeleri, artık maddeler yada atık maddeler bulunabilir.
Hayvan hücresinde küçük, bitki hücresinde büyük yapılıdır.

8. Plastit

Bitki hücresinde bulunur.
Kloroplast, kromoplast ve lökoplast çeşitleri vardır.

a- Kloroplast

Kloroplast yeşil renklidir. Fotosentez yaparak besin ve oksijen üretir.
Besin ve oksijeni de diğer canlılar kullanır. Yalnızca bitkinin yeşil olan yerlerinde bulunur. İçerisinde çok sayıda klorofil vardır.

 b- Kromoplast
Bitkilerin sarı, kırmızı ve turuncu renkte olmasını sağlar.
Bitkilerin kök, çiçek, tohum ve meyve kısımlarında bulunur.



c- Lökoplast
Lökoplast renksizdir.
Nişasta, yağ ve protein depolar.
Bitkinin ışık görmeyen kök, tohum ve yumrusunda bulunur.

C- Çekirdek

Hücrenin ortasında yer alan yönetici kısımdır.
Hücrenin yaşamsal faaliyetleri buradan denetlenir ve yönetilir.
İçinde canlıların göz rengi, boy uzunluğu, yaprak genişliği, tüy rengi gibi kalıtsal özellikleri taşıyan yapılar bulunur. Bakterilerde çekirdek bulunmaz. Bakterilerde kalıtım maddesi sitoplazma içinde dağınık olarak bulunur.

* Olgunlaşmış alyuvar hücrelerinde çekirdek bulunmaz.
* Çizgili kas hücrelerinde ise birden fazla çekirdek bulunur.

Bitki ve Hayvan Hücresi Arasındaki Farklılıklar

1. Bitki hücresinde kloroplast vardır, hayvan hücresinde yoktur.
2. Bitki hücresinde hücre duvarı vardır, hayvan hücresinde yoktur.
3. Hayvan hücresinde sentrozom vardır, bitki hücresinde yoktur.
4. Bitki hücresinde koful büyük ve az sayıdadır, hayvan hücresinde küçük ve fazladır.
5. Bitki hücresi köşelidir, hayvan hücresi yuvarlaktır.

Hücre Bilgisinin Tarihsel Gelişimi

• Hücreyi ilk keşfeden kişi Robert Hooke(Rabırt Huk)tur.
  Şişe mantarını incelerken küçük odaların olduğunu gördü.
  Buna içi boş oda anlamına gelen Hücre adını verdi.


• Anton Van Leeuwenhock (Lövenhuk) mikroskopla havuz suyunu incelerken hareket eden küçük canlıları gördü.
• Brawn bitki hücresinin çekirdeğini buldu.
• Purkinje, Schwann ve Mohl  hücre içindeki canlı yapıya sitoplazma adını verdiler.
• Rudolf Virchow (Rudolf virşov ) hücre teorisine son şeklini vermiştir.

Hücre teorisi nedir

1. Bütün canlılar bir yada birden fazla hücreden oluşur.
2. Hücre canlının en küçük yapı birimidir.
3. Hücreler bölünerek çoğalır.

Hücre çekirdeği bulunan canlılara (Gelişmiş hücreler) ökaryot hücre denir. Bitki, insan, hayvan, mantar, amip, öglena paramesyum bu çeşittir.

Hücre çekirdeği bulunmayan canlılara (İlkel hücreler) prokaryot hücre denir. Bakteriler prokaryottur. Bakterilerde mitokondri, endoplazmik retikulum, golgi cisimciği, kloroplast organelleri yoktur.

Hücreden Organizmaya

Çok hücreli canlılarda hücreler bir arada bulunur. Aynı yapı ve görevde bulunan hücreler dokuyu oluşturur. Dokuların yapı ve görevi aynı değildir. Bitkisel ve hayvansal dokular da birbirinden farklıdır. Dokular bir araya gelerek organları, organlar bir araya gelerek sistemleri, sistemler de organizma(canlı) oluşturur.

Hücreden organizmaya basitten karmaşığa doğru sıralanışı
Hücre ----> Doku----> Organ-------> Sistem-------> Organizma

kaynak: fenbilim.net